Further Reading | English

Εξαρτήσεις και Αυτοβοήθεια, Κοινωνία και Ψυχική Υγεία, τ.5, Οκτώβριος 2007, 68-70.

Ωριμάζοντας Το Ξεπερνάς *

Stanton Peele**

Σκέφτηκα πολλούς τίτλους γι' αυτό το άρθρο, αλλά αυτός που χρησιμοποίησα - «Ωριμάζοντας Το Ξεπερνάς (Maturing Out)»- περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι εγκαταλείπουν τις εξαρτήσεις. Η έκφραση «το ξεπερνάς ωριμάζοντας» αναφέρεται εδώ και καιρό στους εξαρτημένους από την ηρωίνη που εγκαταλείπουν αυτή τη συνήθεια. Ένας σημαντικός κοινωνικός ερευνητής στη Νέα Υόρκη, ο Charles Winick, ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε αυτή την «κοινή» έκφραση. Μελετώντας τους φακέλους των υπηρεσιών υγείας για γνωστούς ηρωινομανείς, πρόσεξε ότι αυτοί που μπήκαν στην εξάρτηση προς το τέλος της εφηβείας, σταματούσαν να εμφανίζονται στους σχετικούς καταλόγους ανάμεσα στα 25 και τα 35 τους περίπου χρόνια. Μερικοί μόνο πέθαναν· ο Winick ανακάλυψε ότι οι υπόλοιποι ανέλαβαν τελικά τους ενήλικους ρόλους που απέφευγαν ενόσω ήταν μπλεγμένοι στις συνήθειες και το περιβάλλον των ναρκωτικών.[1]

Εναλλακτικοί όροι γι' αυτή τη διαδικασία είναι η «φυσική ανάρρωση» (natural recovery) και η «αυθόρμητη ανάνηψη» (spontaneous remission). Αυτοί οι όροι αναφέρονται γενικά στους ανθρώπους που ξεπερνούν ασθένειες, μολονότι, είτε δεν έλαβαν καθόλου θεραπεία είτε δεν ανταποκρίθηκαν σε αυτή. Αυτή η διαδικασία είναι συχνά μυστηριώδης, παρόμοια με τις περιπτώσεις εκείνες που οι άνθρωποι θεραπεύονται ανεξήγητα από τον καρκίνο ή άλλες σοβαρές νόσους. Όμως, το να ξεπερνά κανείς την εξάρτηση καθώς ωριμάζει, όπως παρατηρήθηκε από τον Winick, είναι κάτι πιο συνηθισμένο. Αντίθετα με την πνευμονία, το διαβήτη ή τις περισσότερες άλλες σωματικές ασθένειες, η εξάρτηση είναι συχνά ένα πρόβλημα που αυτο-διορθώνεται.

Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι πρόκειται για κάτι εύκολο ή ότι δεν χρειάζεται προσπάθεια. Ούτε ότι οι άνθρωποι που αποτυγχάνουν προς το παρόν να ξεπεράσουν την εξάρτηση δεν θα το κάνουν ποτέ -οι περισσότεροι το κάνουν, αργά ή γρήγορα. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι καπνιστές κάποτε κόβουν το κάπνισμα. Και οι πιο πολλοί από αυτούς το κάνουν χωρίς τη βοήθεια κάποιας επίσημης θεραπείας, ούτε καν μιας υποστηρικτικής ομάδας -διόλου μικρό επίτευγμα, αν σκεφτεί κανείς ότι η εξάρτηση του καπνίσματος είναι η πιο δύσκολη να διακοπεί (για όσους από σας έχουν κόψει το ποτό και το τσιγάρο, ποιο από τα δύο σας ήταν πιο δύσκολο;).

Για να έχουμε μια καλύτερη εικόνα του τεράστιου αριθμού των ανθρώπων που μπορούν να ξεπεράσουν την εξάρτηση μόνοι τους (ή έστω χωρίς να συμμετάσχουν σε ένα θεραπευτικό πρόγραμμα ή στους ΑΑ), ας δούμε μια έρευνα που διεξήγαγαν επιδημιολόγοι ερευνητές, για το National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (Εθνικό Ίδρυμα για την Κατάχρηση Αλκοόλ και τον Αλκοολισμό - NIAAA,). Σημειώστε ότι ο επικεφαλής του ΝΙΑΑΑ Enoch Gordis είναι γιατρός και έχει υιοθετήσει την οπτική ότι ο αλκοολισμός είναι μια θεραπεύσιμη ασθένεια.

Η National Longitudinal Epidemiologic Survey (NLAES, Εθνική Διαχρονική Επιδημιολογική Έρευνα) διεξήχθη το 1992 από τη US Census Bureau (Υπηρεσία Δημοσκοπήσεων Η.Π.Α.), για λογαριασμό του ΝΙΑΑΑ. Οι κοινωνικοί ερευνητές της Census πήραν συνεντεύξεις από σχεδόν 43.000 συμμετέχοντες σε όλη την Αμερική, ένα δείγμα Αμερικανών ενηλίκων, πάνω από 18 ετών. Κάθε συνέντευξη εξέταζε τη χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών κατά τη διάρκεια ολόκληρης της ζωής του ατόμου, με επικέντρωση στο περασμένο έτος.

Στη συνέχεια, η Deborah A. Dawson, επιδημιολόγος του ΝΙΑΑΑ, ανέλυσε τις συνεντεύξεις 4.585 υποκειμένων, τα οποία κάποια στιγμή στη ζωή τους υπήρξαν εξαρτημένα από το αλκοόλ, σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια του DSM-IV (αυτό είναι το εγχειρίδιο που χρησιμοποιεί η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία). Μόνο το 1/4 αυτής της ομάδας είχε κάνει θεραπεία για αλκοολισμό. Για εκείνους που είχαν λάβει κάποιας μορφής θεραπεία ήταν ελαφρώς πιθανότερο να έχουν περάσει κάποιο πρόβλημα με το ποτό κατά το περασμένο έτος, απ' ότι για αυτούς που δεν είχαν λάβει καμίας μορφής θεραπεία. (Παρ' ότι ένα εντυπωσιακά μεγάλο μέρος αυτών συνέχισαν να πίνουν χωρίς να υπάρχει διάγνωση κατάχρησης ή εξάρτησης, λιγότεροι ήταν αυτοί που είχαν κάνει θεραπεία, παρά αυτοί που δεν είχαν κάνει).

Εφόσον οι ομάδες της θεραπείας και της μη-θεραπείας διέφεραν στον αρχικό βαθμό σοβαρότητας των προβλημάτων τους, δε θα ήταν δίκαιο να ισχυριστούμε ότι η θεραπεία οδηγεί σε χειρότερα αποτελέσματα από ότι η απουσία θεραπείας. Παρ' όλα αυτά, η θεραπεία απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί ωφέλιμη γι' αυτούς που συμμετέχουν σε αυτή, καθώς:

• Οι περισσότεροι από αυτούς που δεν κάνουν θεραπεία είναι τελικά ικανοί να επιβληθούν στα προβλήματά τους με το ποτό, μόνοι τους.
• Οι πιο πολλοί το πετυχαίνουν μειώνοντας το ποτό, παρά απέχοντας από αυτό.
• Σχεδόν το 1/4 από τους αλκοολικούς που είχαν κάνει θεραπεία κατάφεραν το παραπάνω τον προηγούμενο χρόνο (σημειώστε ότι αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι έπιναν στις κοινωνικές τους συναναστροφές, αλλά μόνο ότι έπιναν χωρίς να υπάρχει πρόβλημα που να μπορεί πλήρως να διαγνωσθεί).

Γιατί περιγράφω τη φύση και τη συχνότητα της διαδικασίας του να ξεπερνάμε τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και τα τσιγάρα, καθώς ωριμάζουμε; Γιατί αυτή είναι η πεμπτουσία του τρόπου που βλέπω και αντιμετωπίζω την εξάρτηση. Το να λέει κανείς ότι οι άνθρωποι «το ξεπερνούν ωριμάζοντας», δε σημαίνει ότι υποστηρίζει πως αυτή είναι μια παθητική διαδικασία. Το να μπαίνουμε, μεγαλώνοντας, σ' έναν ενήλικο ρόλο απαιτεί χρόνο, κινητοποίηση, προσπάθεια και ένα διευκολυντικό περιβάλλον. Επιπλέον, ακόμη και γι' αυτούς που είναι ικανοί να εγκαταλείψουν τον αλκοολισμό χωρίς θεραπεία, μερικές φορές η διαδικασία της εξάλειψης της παθολογικής αυτής πόσης μπορεί να πάρει δεκαετίες.

Προφανώς, στους ανθρώπους είναι πιθανό να συμβούν άσχημα πράγματα μέχρι τελικά να αναρρώσουν μόνοι τους (αν ποτέ αυτό συμβεί), γι' αυτό και είναι σοφό να επιταχύνουν αυτή τη διαδικασία. Πώς το κάνω εγώ αυτό; Πρώτον, βοηθώ τους ανθρώπους να δουν ότι, σύμφωνα με τις δικές τους αξίες, το να αφήσουν πίσω την εξάρτηση είναι πολυτιμότερο από το να τη συνεχίσουν. Δεύτερον, δουλεύω μαζί τους για να διοχετεύσω αυτή τη συνειδητοποίηση σε προσπάθειες βελτίωσης της ζωής τους ως προς την εργασία, τις κοινωνικές σχέσεις και τον ελεύθερο χρόνο τους. Τρίτον, επικεντρώνομαι στο περιβάλλον τους -για να ψάξω την υποστήριξη που θα χρειαστούν σε αυτή τη διαδικασία και για να παρατηρήσω τις αλλαγές που θα χρειαστούν στη ζωή τους, ώστε να ξεφύγουν από την εξάρτηση.

Τι θεωρώ πλεονέκτημα στην προσέγγιση «το ξεπερνάς ωριμάζοντας»; Πολλοί σκέφτονται ότι το «νοσολογικό» μοντέλο επιτρέπει στους ανθρώπους να νιώσουν ότι η εξάρτησή τους δεν είναι δικό τους λάθος και ότι θα πρέπει να ζητούν βοήθεια για να την ξεπεράσουν. Στην προσέγγιση της ωρίμανσης, οι άνθρωποι βλέπουν τελικά ότι η «ανάρρωση» είναι μια φυσική διαδικασία που πιθανότερο είναι να συμβεί παρά να μη συμβεί, αρκεί να πετύχουν μια λογική πρόοδο σε κεντρικούς τομείς της ζωής τους. Η εξάρτηση δεν είναι ούτε ισόβια, ούτε παντοδύναμη· αντίθετα, είναι κάτι πάνω στο οποίο συνηθισμένοι άνθρωποι σαν κι αυτούς μπορούν να επιβληθούν. Αν οπλιστούν με αυτή την αντίληψη, πολλοί άνθρωποι αποκτούν πρόσθετη δύναμη και κινητοποιούνται για να ακολουθήσουν ένα μονοπάτι υγείας και ανάπτυξης, αφήνοντας πίσω τους την εξάρτηση.

* Το άρθρο με αρχικό τίτλο «Maturing Out», δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 1999 στο «AOL Addiction and Recovery Forum» (http://www.peele.net/lib/index56.html). Μετάφραση: Αγυιώτη Κατερίνα, Επιμέλεια: Ζαφειρίδης Φοίβος.

** Stanton Peele, PhD, JD, Fellow, Drug Policy Alliance, e-mail: stanton@peele.net.

1. βλ. Charles Winick, 1962, "Maturing Out of Narcotic Addiction", Bulletin on Narcotics, 14, 1-7.